Bảo hiểm thất nghiệp phải là “công cụ” quản lý thị trường lao động

Người lao động và người sử dụng lao động là trung tâm chính sách

Chính sách bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) ngày càng quan trọng đối với cả người lao động (NLĐ) và người sử dụng lao động (NSDLĐ), nhất là trong thời điểm đại dịch Covid-19. Đánh giá về kết quả triển khai gói hỗ trợ từ Quỹ BHTN cho NLĐ và NSDLĐ vừa qua, Tổng giám đốc Bảo hiểm Xã hội (BHXH) Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh khẳng định, chính sách hỗ trợ NLĐ và NSDLĐ bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 đã cho thấy vai trò chủ động, tinh thần trách nhiệm, sự nỗ lực, quyết liệt trong công tác đảm bảo quyền lợi của người tham gia BHTN của ngành BHXH. Việc triển khai hiệu quả các gói hỗ trợ từ Quỹ BHTN đã góp phần củng cố niềm tin của NLĐ, NSDLĐ vào chính sách BHTN; từ đó tiếp tục chủ động tham gia BHTN, góp phần hiệu quả trong việc phát triển người tham gia BHTN.

Hỗ trợ NLĐ khó khăn bởi đại dịch Covid-19 là một trong những minh chứng rõ nét nhất về ưu điểm của chính sách BHTN. Thực tế, vai trò của BHTN chính là hỗ trợ cho NLĐ khoản thay thế thu nhập khi họ bị mất việc làm tạm thời hoặc vĩnh viễn. Tiếp đó, chính sách sẽ chủ động phòng ngừa thất nghiệp cho NLĐ và thúc đẩy việc làm thoả đáng. Trọng tâm là chủ động duy trì việc làm cho NLĐ bằng cách tập trung phát triển lao động, phát triển lao động có kỹ năng, hỗ trợ đào tạo lại NLĐ. Đơn cử, trong trường hợp vì lý do kinh tế hoặc vì yêu cầu đổi mới công nghệ, doanh nghiệp (DN) bắt buộc phải cắt giảm số lượng lao động hoặc giờ lao động, chính sách BHTN sẽ thiết kế các biện pháp bảo vệ việc làm cho NLĐ bằng cách tác động đến NSDLĐ.

Người lao động nhận trợ cấp bảo hiểm thất nghiệp.

Như vậy, trước nguy cơ NLĐ bị sa thải, Quỹ BHTN hỗ trợ DN chi trả một tỷ lệ (%) tiền lương với điều kiện DN sẽ giữ lại NLĐ và tạo cơ hội cho NLĐ được tái đào tạo hoặc đi tìm việc làm mới. Bản chất của nội dung này là can thiệp sớm từ DN để tránh nguy cơ NLĐ bị mất việc làm. Khoản kinh phí hỗ trợ không phải là khoản chi phí “bị mất đi” mà giúp cho NLĐ quay trở lại thị trường lao động, hiệu quả hơn so với khoản hỗ trợ thất nghiệp…

Giải pháp chủ động phòng ngừa thất nghiệp

Mặc dù chính sách BHTN thể hiện khá rõ vai trò trong đảm bảo an sinh xã hội, nhưng trên thực tế chính sách này chưa tập trung vào các giải pháp chủ động phòng ngừa thất nghiệp và duy trì cơ hội việc làm cho NLĐ; chưa phát huy được vai trò là một công cụ quản trị thị trường lao động.

Theo BHXH Việt Nam, qua việc triển khai chính sách BHTN thời gian qua đều cho thấy số người hưởng trợ cấp thất nghiệp luôn chiếm phần lớn hơn nhiều so với số người thụ hưởng các chính sách khác của BHTN. Tỷ lệ người nộp hồ sơ BHTN đã nhận trợ cấp thất nghiệp luôn ở mức 96 – 98%. Các chính sách hỗ trợ khác cho NLĐ đào tạo chuyển đổi nghề, tư vấn, giới thiệu việc làm cho NLĐ hỗ trợ đào tạo để chuyển đổi, duy trì việc làm… đều mờ nhạt; thiếu các biện pháp hỗ trợ cho DN để hạn chế nguy cơ sa thải NLĐ. Vì vậy, làm giảm vai trò chủ động ngăn ngừa thất nghiệp của chính sách BHTN.

Để chính sách BHTN trở thành một công cụ quản trị thị trường lao động, chủ động phòng ngừa thất nghiệp và duy trì việc làm cho NLĐ, nhiều chuyên gia khuyến nghị cần hỗ trợ NLĐ học tập, nâng cao năng lực nghề nghiệp để tăng cơ hội duy trì việc làm hoặc tìm kiếm việc làm mới. Quỹ BHTN nên hỗ trợ một phần chi phí đào tạo nghề để nâng cao năng lực cho NLĐ, đặc biệt đối với những lao động trên 35 tuổi. Tiếp đó, Quỹ BHTN cần hỗ trợ DN duy trì việc làm cho NLĐ. Khi DN có nhu cầu thay thế lớp NLĐ mới để phù hợp với nhu cầu công việc và tiết kiệm chi phí nhân công thì quỹ sẽ hỗ trợ DN phần kinh phí đóng BHXH, BHTN hoặc hỗ trợ một phần chi phí tiền lương, với điều kiện DN chấp thuận giữ lại NLĐ hoặc đào tạo lại kỹ năng cho NLĐ. Các biện pháp không nên chỉ xoay quanh NLĐ mà nên hướng tới hỗ trợ DN. Bởi lẽ DN cũng đóng góp vào quỹ BHTN, đồng thời DN tạo ra việc làm cho xã hội…

Để chính sách BHTN tăng hấp dẫn, Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh cho biết, các bộ, ngành chức năng tiếp tục thực hiện, triển khai BHTN đặt trong chương trình tổng thể cải cách chính sách BHXH, lao động, tiền lương, thu nhập. BHXH Việt Nam cũng sẽ phối hợp với Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội và các bộ, ngành liên quan nghiên cứu sửa đổi, bổ sung chính sách BHTN theo hướng chú trọng giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu tình trạng thất nghiệp của người lao động…

Trên tinh thần đó, các tỉnh, thành phố chú trọng thực hiện chính sách BHTN gắn với chính sách về việc làm. Chẳng hạn tại Hà Nội, thành phố đặt mục tiêu trong giai đoạn 2022 – 2025, các cơ quan chức năng tư vấn miễn phí về nhiều mặt cho 100% người lao động đang đóng BHTN bị chấm dứt hợp đồng, nếu họ có nhu cầu; bảo đảm 80% số lao động thất nghiệp có nhu cầu tìm việc làm được giới thiệu việc làm miễn phí…