Trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn cầu đang siết chặt các quy định đối với phương tiện giao thông chạy bằng xăng dầu. Việc này được thực hiện thông qua việc thiết lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các khu vực này chủ yếu tập trung vào việc hạn chế phương tiện chạy xăng dầu và khuyến khích sử dụng phương tiện không phát thải như xe điện, xe đạp và đi bộ.
Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm thiểu khí thải mà còn mang lại lợi ích về môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế một cách hợp lý, ZEZ có thể giúp giảm số lượng phương tiện giao thông trên đường, giảm tắc nghẽn và thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện. Tuy nhiên, vẫn có một số e ngại về tác động kinh tế – xã hội của việc triển khai ZEZ, đặc biệt là đối với người dân có thu nhập thấp và các doanh nghiệp vận tải nhỏ.
Một số thành phố tiên phong trong việc triển khai ZEZ bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu. Các thành phố này đã đạt được những kết quả tích cực trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí và có thể làm gương cho các thành phố khác.
Khi triển khai ZEZ, các thành phố cần cân nhắc kỹ lưỡng để tránh gây ra những tác động tiêu cực đến người dân và doanh nghiệp. Một số cách làm hiệu quả đã được các thành phố tiên phong áp dụng, bao gồm việc bắt đầu với quy mô nhỏ, ưu tiên chuyển đổi xe tải và cung cấp hỗ trợ cho các doanh nghiệp vận tải nhỏ.
Thâm Quyến, một thành phố tại Trung Quốc, đã thiết lập 10 khu ZEZ vào năm 2018 với tổng diện tích 22 km2. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao và tắc nghẽn giao thông. Chính quyền Thâm Quyến đã áp dụng một số biện pháp hỗ trợ, bao gồm việc cung cấp thông tin về các giải pháp sạc điện và triển khai chương trình dùng thử miễn phí xe điện.
Amsterdam, một thành phố tại Hà Lan, cũng đã triển khai ZEZ tại khu vực nội đô và dự kiến sẽ mở rộng phạm vi này trong tương lai. Thành phố này đã áp dụng một số biện pháp hỗ trợ, bao gồm việc cung cấp trợ cấp mua xe tải điện và tư vấn chi phí cho các doanh nghiệp vận tải nhỏ.
Rotterdam, một thành phố tại Hà Lan, đã áp dụng ZEZ bao phủ diện tích 13 km2 và hạn chế nhiều loại xe tải không được lưu thông. Thành phố này đã áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài để giúp các doanh nghiệp chuẩn bị và có thêm thời gian chờ giá xe điện giảm.
WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường. Triển khai ZEZ có thể là thách thức nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.
Các thành phố cần đảm bảo rằng việc thiết kế ZEZ không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị. Để đạt được mục tiêu này, các thành phố cần có kế hoạch cụ thể và triển khai các biện pháp hỗ trợ cần thiết cho người dân và doanh nghiệp.