Cục Đường bộ Việt Nam vừa có báo cáo gửi Bộ Xây dựng về đánh giá kết quả thực hiện Chiến lược phát triển dịch vụ vận tải đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Báo cáo cho thấy, sau hơn 10 năm triển khai chiến lược, vận tải đường bộ đã có sự tăng trưởng đáng kể về sản lượng vận tải hàng hóa và hành khách.

Từ năm 2016 đến nay, tổng sản lượng vận tải hành khách đường bộ ước đạt 190,4 triệu hành khách, khối lượng luân chuyển ước đạt 10,87 tỷ HK.Km; tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm khoảng 11,8%. Tổng sản lượng vận tải hàng hóa đường bộ ước đạt 50 triệu tấn, khối lượng luân chuyển ước đạt 2,6 tỷ T.Km, tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm khoảng 13,36%. Tính đến đầu năm 2025, vận tải đường bộ vẫn đảm nhiệm hơn 90% khối lượng vận chuyển hành khách và trên 70% tổng khối lượng vận chuyển hàng hóa.

Sự phát triển của công nghệ đã mang lại những thay đổi đáng kể trong ngành dịch vụ vận tải, với sự xuất hiện của loại hình xe hợp đồng ứng dụng công nghệ phần mềm như Grab, Be, Gojek… đã thúc đẩy cạnh tranh và làm thay đổi mạnh mẽ cơ cấu đội xe. Chất lượng phương tiện đã được cải thiện rõ rệt; nhiều doanh nghiệp đã đầu tư vào xe đời mới, trang bị điều hòa, wifi, GPS, camera hành trình, góp phần nâng cao trải nghiệm và an toàn cho hành khách.

Tuy nhiên, vận tải công cộng chưa phát triển đồng đều. Cơ cấu thị phần vận tải chưa đạt mục tiêu tái cân đối, vận tải đường bộ vẫn chiếm tỷ trọng quá lớn, gây áp lực cho hạ tầng và gia tăng chi phí logistics. Mạng lưới xe buýt, vận tải hành khách công cộng chưa phát triển đồng đều, một số tỉnh đến nay vẫn chưa có tuyến xe buýt nội tỉnh.

Trong giai đoạn tới, để hiện thực hóa mục tiêu đến năm 2030, Cục Đường bộ Việt Nam cho rằng cần tập trung vào các giải pháp then chốt như: thúc đẩy phát triển xe điện, xe bus sử dụng nhiên liệu sạch (CNG) thông qua chính sách hỗ trợ đầu tư và tín dụng; xây dựng mạng lưới trạm sạc, trạm nạp nhiên liệu sạch tại đô thị lớn và các đầu mối vận tải; từng bước loại bỏ phương tiện không đạt chuẩn khí thải và khuyến khích nội địa hóa sản xuất xe buýt điện, xe tải điện. Đồng thời, tăng cường số hóa trong quản lý phương tiện, giám sát hành trình và vận hành đội xe bằng công nghệ thông minh.

Bên cạnh đó, lực lượng kinh doanh vận tải cũng cần được tổ chức lại theo hướng chuyên nghiệp hóa, hiện đại hóa và gắn kết với chuỗi giá trị logistics. Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, minh bạch, đồng thời có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã nâng cao năng lực quản trị, đổi mới phương tiện và áp dụng công nghệ.

Trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn cầu đang siết chặt các quy định đối với phương tiện giao thông chạy bằng xăng dầu. Việc này được thực hiện thông qua việc thiết lập các vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các khu vực này chủ yếu tập trung vào việc hạn chế phương tiện chạy xăng dầu và khuyến khích sử dụng phương tiện không phát thải như xe điện, xe đạp và đi bộ.

Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm thiểu khí thải mà còn mang lại lợi ích về môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế một cách hợp lý, ZEZ có thể giúp giảm số lượng phương tiện giao thông trên đường, giảm tắc nghẽn và thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện. Tuy nhiên, vẫn có một số e ngại về tác động kinh tế – xã hội của việc triển khai ZEZ, đặc biệt là đối với người dân có thu nhập thấp và các doanh nghiệp vận tải nhỏ.

Một số thành phố tiên phong trong việc triển khai ZEZ bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu. Các thành phố này đã đạt được những kết quả tích cực trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí và có thể làm gương cho các thành phố khác.

Khi triển khai ZEZ, các thành phố cần cân nhắc kỹ lưỡng để tránh gây ra những tác động tiêu cực đến người dân và doanh nghiệp. Một số cách làm hiệu quả đã được các thành phố tiên phong áp dụng, bao gồm việc bắt đầu với quy mô nhỏ, ưu tiên chuyển đổi xe tải và cung cấp hỗ trợ cho các doanh nghiệp vận tải nhỏ.

Thâm Quyến, một thành phố tại Trung Quốc, đã thiết lập 10 khu ZEZ vào năm 2018 với tổng diện tích 22 km2. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao và tắc nghẽn giao thông. Chính quyền Thâm Quyến đã áp dụng một số biện pháp hỗ trợ, bao gồm việc cung cấp thông tin về các giải pháp sạc điện và triển khai chương trình dùng thử miễn phí xe điện.

Amsterdam, một thành phố tại Hà Lan, cũng đã triển khai ZEZ tại khu vực nội đô và dự kiến sẽ mở rộng phạm vi này trong tương lai. Thành phố này đã áp dụng một số biện pháp hỗ trợ, bao gồm việc cung cấp trợ cấp mua xe tải điện và tư vấn chi phí cho các doanh nghiệp vận tải nhỏ.

Rotterdam, một thành phố tại Hà Lan, đã áp dụng ZEZ bao phủ diện tích 13 km2 và hạn chế nhiều loại xe tải không được lưu thông. Thành phố này đã áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài để giúp các doanh nghiệp chuẩn bị và có thêm thời gian chờ giá xe điện giảm.

WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường. Triển khai ZEZ có thể là thách thức nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.

Các thành phố cần đảm bảo rằng việc thiết kế ZEZ không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị. Để đạt được mục tiêu này, các thành phố cần có kế hoạch cụ thể và triển khai các biện pháp hỗ trợ cần thiết cho người dân và doanh nghiệp.

TP.HCM đang tích cực triển khai các giải pháp nhằm chuyển đổi sang các loại hình giao thông bền vững, giảm thiểu ô nhiễm không khí do phát thải từ phương tiện giao thông. Với vai trò là trung tâm kinh tế và đô thị đông dân nhất cả nước, TP.HCM đang phải đối mặt với những thách thức môi trường và áp lực từ biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng. Vì vậy, thành phố đã quyết liệt đẩy mạnh xu hướng chuyển đổi xanh, xem đây là chiến lược then chốt để phát triển bền vững, nâng cao chất lượng sống cho người dân và hiện thực hóa các cam kết quốc gia.

Mới đây, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM đã đề xuất chuyển đổi 400.000 xe máy xăng sang xe máy điện cho tài xế công nghệ trong tháng 7/2025. Dự kiến, chính sách hỗ trợ và khuyến khích sẽ được áp dụng từ ngày 1/1/2026 nếu đề án được các cấp thông qua. Theo đó, các tài xế công nghệ sẽ được hỗ trợ lãi suất 2%/năm khi vay vốn để thực hiện các dự án xanh. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp xe điện tại TP.HCM.

Bên cạnh đó, TP.HCM cũng đang triển khai Nghị quyết số 98 của Quốc hội về cơ chế đặc thù. Sở Xây dựng đã xây dựng Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông với 2 giai đoạn cụ thể. Mục tiêu đến năm 2030 là 100% xe buýt của TP.HCM sử dụng điện, năng lượng xanh. Để đạt được mục tiêu tổng quát này, đề án đã đưa ra bốn giai đoạn với các mục tiêu định lượng và gắn với lộ trình thời gian cụ thể, tạo cơ sở để đo lường, đánh giá tiến độ và hiệu quả trong giai đoạn triển khai.

Các nước trên thế giới cũng đã thực hiện chuyển đổi sang xe điện, như Trung Quốc, Na Uy. Tại Trung Quốc, thành phố Thâm Quyến là một ví dụ điển hình về chính sách hỗ trợ chuyển đổi xe điện hai bánh ở cấp đô thị. Còn tại Na Uy, chính phủ đã đưa ra loạt chính sách ưu đãi mạnh mẽ và toàn diện để khuyến khích người dân sử dụng xe điện. Việc học hỏi từ kinh nghiệm của các nước trên thế giới sẽ giúp TP.HCM có thể xây dựng chính sách phù hợp và hiệu quả.

Sở Xây dựng TP.HCM đang phối hợp với các đơn vị liên quan hoàn chỉnh dự thảo Nghị quyết, bổ sung đánh giá tác động sau khi TP.HCM sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, để triển khai đồng bộ trên toàn địa bàn TP.HCM mới. Dự kiến, báo cáo UBND TP.HCM và trình HĐND TP.HCM trong quý IV/2025. Điều này cho thấy sự quyết tâm của TP.HCM trong việc chuyển đổi sang các loại hình giao thông bền vững, giảm thiểu ô nhiễm không khí và bảo vệ môi trường.