Trong xã hội hiện đại, một hiện tượng đáng buồn đang diễn ra ở nhiều gia đình: cha mẹ và con cái sống chung nhưng ngày càng xa cách về mặt tình cảm. Hiện tượng này được gọi là ‘family estrangement’ (xa cách nội tâm trong gia đình). Mặc dù vẫn cùng ăn cơm, vẫn chào hỏi mỗi ngày, nhưng khoảng cách giữa nhiều bậc cha mẹ và con cái ngày càng lớn dần mà không ai kịp nhận ra.

Không có cãi vã, không xung đột, nhưng họ chỉ đơn giản là không còn chuyện gì để nói. Một bà mẹ 43 tuổi chia sẻ rằng con trai cô ‘ngoan’, chưa từng khiến cô phiền lòng, nhưng càng lớn càng xa cách mẹ. Con trai cô cứ về tới nhà là đóng cửa phòng, mẹ gọi ăn cơm cũng chỉ đáp ‘dạ’. Ngồi ăn chưa xong đã rút điện thoại ra lướt. Hỏi gì cũng trả lời cụt lủn. Cô thấy con ngay trước mắt mà như đang dần biến mất khỏi đời mình.

Theo báo cáo của tổ chức Stand Alone (Anh), có tới 1/4 người trẻ trưởng thành từng có giai đoạn ‘xa cách hoàn toàn’ với cha mẹ về mặt cảm xúc, dù vẫn đang sống cùng mái nhà. Tại Trung Quốc, một nghiên cứu đăng trên Frontiers in Psychology năm 2023 cũng chỉ ra rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp sẽ dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.

Theo lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory), trẻ lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức sẽ dần phát triển kiểu gắn bó ‘né tránh’ (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất như cùng ăn cơm, ngủ chung nhà không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm. Thói quen ‘phubbing’ (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn.

Không ít phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự. Họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều, tại sao lại bị con ‘bỏ rơi’ về mặt cảm xúc? Theo chuyên gia tâm lý học phát triển, vấn đề không nằm ở việc ‘thiếu quan tâm’ mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ hay hỏi ‘Hôm nay được mấy điểm?’, ‘Học đến đâu rồi?’… nhưng lại ít khi hỏi ‘Dạo này con có vui không?’, ‘Hôm nay con thế nào?’… Dần dà, trong mắt con, cha mẹ dường như chỉ quan tâm đến thành tích mà không phải con người thật của mình.

Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương. Để ‘gặp lại’ con trong chính ngôi nhà của mình, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị một số cách sau: Tạo ra những khoảng thời gian ‘không kỳ vọng’, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại ‘những nghi thức gia đình’, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành.

Một trường hợp gây chú ý trên mạng xã hội Trung Quốc gần đây đã thu hút sự quan tâm của nhiều người. Một nữ giám đốc kinh doanh tại Thượng Hải, người đã bị sa thải khỏi vị trí của mình, vẫn tiếp tục duy trì thói quen hàng ngày như thể cô vẫn còn là một phần của công ty.

Cô ăn mặc đẹp, đến công ty để chấm công và thuyết trình về những dự án tài chính cũng như lợi nhuận của công ty như thể không có gì thay đổi. Người phụ nữ này trước đây từng là một ngôi sao sáng trong ngành tài chính, với khả năng kinh doanh xuất sắc giúp cô vươn lên vị trí quản lý cấp cao. Tuy nhiên, vì một số lý do không được tiết lộ, cô bị công ty sa thải.

Sự kiện này dường như đã đẩy cô vào một trạng thái tinh thần bất ổn. Giờ đây, cô chìm trong thế giới riêng, nơi cô vẫn ‘làm việc’ với những con số và dự án tài chính tưởng tượng. Hình ảnh của cô trong một video lan truyền trên mạng xã hội đã khiến nhiều người cảm thấy xót xa và bất công.

Câu chuyện của cô nhận được nhiều sự đồng cảm từ cộng đồng mạng. Điều gây chú ý đặc biệt trong câu chuyện này là cách cô xuất hiện trước đám đông. Dù đang đối mặt với vấn đề tâm lý, cô vẫn giữ vẻ ngoài chỉn chu, thậm chí thời trang, không hề có dấu hiệu của sự bất ổn hay gây rối nơi công cộng.

Câu chuyện này đã đặt ra câu hỏi về áp lực trong cuộc sống hiện đại. Người trưởng thành ngày nay phải đối mặt với vô vàn áp lực, từ công việc, tài chính, đến các mối quan hệ và kỳ vọng xã hội. Những áp lực này có thể tích tụ theo thời gian, dẫn đến sự kiệt sức về tinh thần, rối loạn tâm lý, hay thậm chí là trầm cảm.

Học cách chấp nhận và tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn là điều mỗi người cần hướng tới. Sức khỏe tinh thần quan trọng không kém gì thành công vật chất. Hy vọng rằng xã hội sẽ ngày càng cởi mở hơn trong việc hỗ trợ những người đang đấu tranh với các vấn đề tâm lý.

Như trường hợp của nữ giám đốc này, mặc dù đã bị sa thải, cô vẫn tiếp tục đi đến công ty và thực hiện các nhiệm vụ như cũ. Việc này đã khiến nhiều người quan tâm và cảm thấy xót xa cho hoàn cảnh của cô. Câu chuyện của cô là một ví dụ cụ thể về áp lực và vấn đề tâm lý mà người ta có thể gặp phải trong môi trường làm việc hiện đại.