Việc sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính để tinh gọn bộ máy nhà nước đang được đẩy mạnh. Tuy nhiên, nhiều địa phương đang gặp khó khăn trong việc áp dụng văn bản cũ và ban hành văn bản mới, gây ra gián đoạn trong hoạt động quản lý và ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân.

Tình trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nhìn nhận đầy đủ những hệ lụy pháp lý và tìm ra giải pháp để bảo đảm tính thống nhất và ổn định của hệ thống pháp luật tại chính quyền địa phương. Quá trình đổi mới và hiện đại hóa nền hành chính quốc gia đã xác định chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước là một nội dung trọng tâm.

Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII) đến Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 19-NQ/TW và gần đây nhất là Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã khẳng định tinh thần cải cách, sắp xếp đơn vị hành chính là cần thiết để xây dựng nền hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Chính quyền địa phương sau sáp nhập cần hướng đến mô hình hiện đại, có khả năng quản trị tốt và phục vụ người dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tình trạng ‘khoảng trống pháp lý’, ‘lúng túng thể chế’ đã và đang xuất hiện tại không ít địa phương.

Tốc độ sắp xếp tổ chức bộ máy đang đi nhanh hơn so với tiến độ chuẩn bị thể chế đi kèm, đặc biệt là việc xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) phục vụ cho hoạt động của chính quyền địa phương sau sáp nhập. Quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, nếu không đi kèm với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, sẽ tất yếu dẫn đến sự chồng chéo, mâu thuẫn hoặc thiếu hụt văn bản điều chỉnh.

Điều này tạo ra những hệ lụy pháp lý nghiêm trọng, đặc biệt là trong việc đảm bảo quyền lợi của người dân và doanh nghiệp. Để khắc phục tình trạng này, cần tuân thủ các nguyên tắc bảo đảm thống nhất, ổn định hệ thống pháp luật khi tổ chức lại đơn vị hành chính.

Cụ thể, cần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành. Việc sửa đổi, thay thế hoặc ban hành mới VBQPPL tại địa phương sau khi sáp nhập phải được rà soát kỹ lưỡng về mặt căn cứ pháp lý, bảo đảm không mâu thuẫn hoặc chồng chéo với luật và các văn bản của Trung ương.

Thứ hai, cần bảo đảm tính kế thừa hợp lý. Việc sáp nhập đơn vị hành chính không có nghĩa là phủ nhận hoàn toàn giá trị của hệ thống văn bản tại các đơn vị cũ. Nhiều văn bản đã được xây dựng công phu, đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn và đang phát huy hiệu quả, cần được kế thừa, hiệu chỉnh.

Thứ ba, cần lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm trong quá trình xây dựng pháp luật. Việc lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm không chỉ là một khẩu hiệu hành chính, mà phải được thể hiện rõ trong nội dung và quy trình xây dựng văn bản pháp luật.

Để hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật sau sáp nhập, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tổ chức một cuộc tổng rà soát hệ thống VBQPPL đang áp dụng tại các đơn vị hành chính liên quan.

Trên cơ sở rà soát, chính quyền cấp huyện cần lập danh mục phân loại các văn bản theo ba nhóm: (i) văn bản tiếp tục áp dụng không cần sửa đổi; (ii) văn bản cần sửa đổi, bổ sung; (iii) văn bản cần bãi bỏ.

Thứ hai, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng thể chế sau sáp nhập. Chất lượng thể chế không thể đo bằng số lượng văn bản ban hành mà cần có các tiêu chí rõ ràng về hiệu lực, hiệu quả, tính hợp pháp, tính khả thi và tính minh bạch.

Thứ ba, cần củng cố đội ngũ làm công tác pháp chế ở địa phương. Một trong những điểm yếu cố hữu của chính quyền địa phương là năng lực pháp chế chưa được quan tâm đúng mức.

Sau sáp nhập, điều này càng trở nên nghiêm trọng khi địa bàn quản lý rộng hơn, số lượng đầu mối công việc tăng lên, nhưng đội ngũ làm công tác pháp chế vẫn còn mỏng, thiếu chuyên môn hoặc kiêm nhiệm.

Cuối cùng, cần áp dụng công nghệ thông tin trong hệ thống hóa và quản lý văn bản pháp luật địa phương. Việc quản lý văn bản thủ công đang là một rào cản lớn khiến các địa phương chậm trễ trong rà soát và điều chỉnh hệ thống VBQPPL.

Phó Thủ tướng thường trực Nguyễn Hòa Bình vừa ký quyết định số 1581 ban hành Kế hoạch tiếp tục hoàn thiện tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và chuẩn bị Đại hội đảng bộ các cấp. Kế hoạch này đặt ra 32 nhiệm vụ cụ thể nhằm thực hiện chủ trương của Trung ương và Chính phủ về sắp xếp, tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị.

Theo đó, Thanh tra Chính phủ có nhiệm vụ chủ trì kiểm tra, hướng dẫn việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy Thanh tra Chính phủ và hệ thống thanh tra ở cấp Trung ương, cấp tỉnh. Bộ Nội vụ chủ trì kiểm tra, hướng dẫn việc thành lập các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh và việc thành lập các sở đặc thù. Bộ Tài chính chủ trì kiểm tra, hướng dẫn việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy các cơ quan được tổ chức theo ngành dọc.

Thời gian hoàn thành các nhiệm vụ trên là ngày 15/8. Bên cạnh đó, Bộ Nội vụ thực hiện sắp xếp đơn vị sự nghiệp công lập theo hướng tinh gọn đầu mối, bảo đảm cung ứng nhiều dịch vụ công cơ bản, thiết yếu trên địa bàn đơn vị hành chính cấp xã, hoàn thành trước ngày 31/12.

Kế hoạch cũng giao Bộ Nội vụ chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan báo cáo Bộ Chính trị, Ban Bí thư về chủ trương đối với những nội dung lớn trước khi trình Chính phủ ban hành Nghị định và các văn bản liên quan hướng dẫn thi hành Luật Cán bộ, Công chức năm 2025.

Đến ngày 31/12, Bộ Nội vụ hoàn thành rà soát, đánh giá tình hình quản lý, sử dụng biên chế khối Chính phủ sau khi sắp xếp tổ chức bộ máy. Bộ Y tế và Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng được giao nhiệm vụ rà soát tổng thể nhu cầu sử dụng viên chức ngành y tế và giáo dục ở các địa phương.

Theo kế hoạch, đến ngày 30/9, Bộ Xây dựng phải ban hành, hướng dẫn thực hiện chính sách nhà công vụ cho cán bộ, công chức, viên chức phải di chuyển chỗ ở sau khi sắp xếp đơn vị hành chính. Bộ Nội vụ rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về chế độ, chính sách, tiền lương, phụ cấp trách nhiệm đối với cán bộ, công chức, viên chức, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố, hoàn thành trước ngày 31/10.

Bộ Tài chính trước ngày 31/12 phải kiểm tra, hướng dẫn thực hiện các chế độ, chính sách đặc thù của đơn vị hành chính sau sắp xếp.

Ngày 21/7, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (LĐLĐVN) đã tổ chức một hội nghị quan trọng để đánh giá kết quả sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy và biên chế của các liên đoàn lao động tỉnh, thành phố. Hội nghị được diễn ra dưới hình thức trực tiếp và trực tuyến, thu hút sự tham gia của các đại biểu đến từ các địa phương trên cả nước.

Sau khi nghe báo cáo về kết quả sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy và biên chế của các liên đoàn lao động tỉnh, thành phố, ông Nguyễn Đình Khang, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Tổng LĐLĐVN, đã phát biểu kết luận hội nghị. Ông Khang đánh giá cao sự chủ động và quyết liệt của các cấp công đoàn trong việc triển khai sắp xếp tinh gọn bộ máy. Các cấp công đoàn đã tích cực bám sát các chủ trương của Đảng, Trung ương và Tổng LĐLĐVN, đồng thời linh hoạt vận dụng phù hợp với điều kiện thực tiễn của các địa phương để kịp thời báo cáo cấp ủy địa phương.

Tuy nhiên, ông Khang cũng chỉ ra rằng vẫn còn một số vướng mắc tại địa phương, đặc biệt là sự chưa thống nhất giữa các địa phương về các mô hình và cách thức tiếp cận vấn đề. Ông đề nghị tổng hợp tất cả các vướng mắc tại địa phương để phản ánh kịp thời tới Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương, từ đó thống nhất chỉ đạo và thực hiện trong toàn hệ thống mặt trận.

Ông Khang nhấn mạnh rằng cần phải thống nhất quan điểm và tư tưởng: Ban Thường vụ và Thường trực Liên đoàn Lao động các tỉnh cần phải chủ động giải quyết các vấn đề nhưng phải trên cơ sở quy định của pháp luật. Cùng với đó, cần bám vào những tồn tại của chính địa phương mình để bàn và chung tay giải quyết.

Về công đoàn xã, phường, ông Khang cho biết ở địa phương nào chưa thành lập được công đoàn xã, phường thì cần chủ động phân công cán bộ Liên đoàn Lao động tỉnh theo dõi; nơi nào đủ điều kiện thì thành lập và giao chức năng, nhiệm vụ cụ thể theo hướng dẫn của Tổng LĐLĐVN.

Ông Khang cũng đề nghị cần có hướng dẫn cụ thể về quản lý các đơn vị sự nghiệp của tổ chức công đoàn ở cấp địa phương. Ông mong muốn từ thực tiễn, nếu nội dung gì còn khó chưa giải quyết được, thì cần báo cáo để có ý kiến tới các cơ quan có thẩm quyền; trước mắt thực hiện theo những gì đã có quy định.

Hội nghị cũng đã nghe các đại biểu nêu những ý kiến liên quan đến công tác tổ chức, bộ máy; tài sản, tài chính của tổ chức công đoàn tại địa phương mình. Các Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐVN: Nguyễn Xuân Hùng và Phan Văn Anh đã giải đáp những nội dung này.